ABD’de yumurta AB’de tereyağı krizi

Duygu Erdoğan / İSTANBUL - Gıda arzı ve güvenliği konusundaki riskler özellikle son yıllarda pek çok tarım emtiası fiyatının hızla yükselmesine neden oluyor. Dünyanın en önemli yumurta üretici ve tüketici bölgelerinden ABD,kuş gribi vakalarıyla itlaf edilen tavuklar nedeniyle yumurtayı bazı bölgelerde sınırlı satıyor. Giderek zorlaşan hayvancılık koşulları, kuraklık ve mavi dil hastalığı ile azalan süt üretimi ise Avrupa Birliği ülkelerinde tereyağı fiyatlarının yükselmesine neden oluyor.

Başta iklim krizi ve kaynaklı tüm sorunlar olmak üzere hastalık ve zararlılar, hayvancılıktagiderek azalan üretim, dünya çapında çiftçilerin artan maliyetler karşısındaki risklerle karşı karşıya kalması üretim geleceğindeki temel sorunlar oluyor.

Geçtiğimiz yıllarda koronavirüs pandemisi ve ardından bölgesel savaş ve çatışma ortamlarıyla buğday, ayçiçeği gibi temel ürünlerde korumacılık politikaları artmış;ayrıca iklim krizi ile İspanya’da zeytinyağı krizi ve kahve ile kakao üretici bölgelerde verim kayıpları dikkat çekmişti.

‘İhracat süresi uzayabilir’

Son 1 yılda yumurta fiyatlarının yüzde 50’nin üzerinde arttığı ABD, pek çok eyaletinde kuş gribi salgınıyla mücadele ediyor. Telef olan hayvanların yanı sıra insanlarda da 2 ölümlü vaka gerçekleşti. Dünyanın önemli yumurta üretici ve tüketici ülkesinde yaşanan bu sorun nedeniylebüyük market zincirlerinde yumurta alımı kişi başına sınırlandırıldı.Özellikle yumurta tedarikinin aksamaması için harekete geçen yetkililer önemli bir üretici olan ve bölgeye ihracatını sürekli artıran Türkiye’den de yumurta talep etti. Bu ay başlayan yumurta ihracatı 15 bin ton olmak suretiyle temmuza kadar devam edecek. Ancak öngörüler, ABD’de yumurta konusunda sorunun daha uzun bir süre devam edebileceğini, Türkiye’nin güvenilir bir tedarikçi olarak öne çıkabileceğini gösteriyor.

Türkiye’nin yumurta yeterlilik derecesi yüzde 136 seviyesinde bulunuyor. İç piyasada da fiyatlar yükselmesine karşın; bu yükselişin ardında üreticinin artan maliyetleri gösteriliyor. Ayrıca dünya piyasasındaki endişeler de etkili oluyor. Ancak iç tüketim sorunu ve fiyata, artacak ihracatın bir neden olmayacağı vurgulanıyor.

Yumurta Üreticiler Merkez Birliği (YUM-BİR) Başkanı İbrahim Afyon, ABD’li firmaların kendileri ile temasa geçtiğini belirtirken, birlik çatısı altındaki yeter yetkideki firmalar ile ihracatın yapıldığını ifade etmişti.

Türkiye’nin bugüne kadar en önemli yumurta ihracat pazarı Irak oldu. Ancak bu büyük ve tek pazar stratejisi Irak’ın alım yapmadığı zamanlarda Türkiye’de sektöre büyük yara veriyordu. Son yıllarda pazar çeşitlendirmesine giden sektör başta BAE olmak üzere Katar’a ihracatını artırmıştı.

‘Potansiyeli kullanmalıyız’

Gıdada arz güvenliği sağlanmasının önemine ve küresel risklere dikkat çekenTarım Yazarı Ali Ekber Yıldırım, özellikle iklim kaynaklı baskıların hissedildiği yeni dönemde sorunların temel çözümünün doğru üretim modellerinde olduğunu söyledi. Türkiye’nin hem mevcut potansiyeliyle kendine yeterli bir ülke olabileceğini hem de ihracattaki talepleri fırsata çevirebileceğini anlatan Yıldırım, şu örneği verdi:

“Şu anda süt piyasasında bir kriz var. Tüketim azaldığı için sanayici süt almak istemiyor, fiyat oldukça düşük. Et ve Süt Kurumu süt alıyor, hem de bunlar en iyi sütler; süt tozuna çevriliyor. Oysa bir planlama ile tereyağı üretimine geçilip dünya piyasalarına sürülecek bir sistem kurulabilir. Böylesine önemli bir üretimi kullanabilmeliyiz.”

Kruvasana bile margarin!

Şubatta yıllık fiyat artışı yüzde 30’u geçen tereyağı krizi ise Avrupa Birliği’nin (AB) 27 ülkesinde de önemli bir sorun olarak baş gösterdi.AP’nin haberine göre bu büyük sorun, Fransa ile özdeşleşen dünyaca ünlü hamur işikruvasanda bile bazı ürecilerin margarin tercih etmesine neden oluyor. Tereyağının kullanımında kritik önemde olduğu ve hükümet tarafından sürekli donmuş rezerv tutulan Polonya da rezervleri piyasaya sunmaya başladı.Fiyat artışının en önemli nedeni olarak tereyağı ihracatında ciddi pay olan Yeni Zelanda’daki süt üretimindeki düşüş gösteriliyor. Dünyanın hayvancılık üssü Yeni Zelanda, halen en ucuz seçenek olsa da süt üretiminin tereyağı yerine süt tozu ve çeşitli peynir gruplarına yönlendirilmesi artan talebe karşı arzın stabil kalmasına neden oldu.Su kısıtı ve sera gazı salınım riskleri de hayvancılığı tehdit eden etkenler olarak görülüyor.

Ayrıca tüm dünyada üretilen tereyağı ile tüketim başa baş seyrediyor. Yani üretimdeki en ufak bir daralma bile tüketicinin fiyatlarına hızlı yansıyor. Buna göre dünyanın tüm tereyağı üretimi 13 milyon tonun üzerinde seyrederken, tüketim de aynı seviyede oluyor.

2021 yılında artmaya başlayan fiyatlar 2022’de iki katına çıkmıştı.Bu dönemde özellikle kuraklık tehdidi ABD’de baş gösterirken, artan yem maliyetleri de çiftçiler tarafından protesto edilmişti.

Yanı sıra farklı ülkelerde hayvan ölümlerine neden olan mavi dil hastalığının da üretim düşüşünde bir miktar payı olduğu öngörülüyor.

Avrupa’da üretim maliyetini artıran önemli bir etken ise Rusya ile Ukrayna arasındaki savaş ortamı nedeniyle; Rusya’nın bunu AB aleyhine enerji temini olarak kullanması gösteriliyor.

Artan maliyete karşı düşen süt fiyatlarının ise Avrupa çiftçilerini daha fazla peynir üretmeye, tüketicinin talep gösterdiği farklı çeşitlere yönelmeye iterek, tereyağı üretiminde stabil bir seviye izlendiği öngörülüyor.

İç piyasada ramazan düzenlemesi

Resmi Gazete’de yayınlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile yumurta ihracatında kilo başına 50 cent karşılığı Türk Lirası, Destekleme Fiyat İstikrar Fonu (DFİF) kesintisi uygulanacak.

ABD’nin yumurta talebini artırdığı Türkiye’de iç piyasada arz, talep ve fiyat dengesinin korunması için bazı tedbirler devreye alındı.Ticaret Bakanlığı tarafından, sofralık yumurta ihracatına uygulanacak fon kesintisi ile uluslararası piyasalarda yaşanan aşırı fiyat dalgalanmalarının yurt içi fiyatlara da yansıyarak tüketici refahını olumsuz yönde etkileyebileceği, ramazan da dikkate alınarak iç piyasada arz yönlü sıkıntı yaşanmaması ve fiyat artışının önlenmesi amacının güdüldüğü ifade ediliyor.